ΛΙΠΟΦΟΒΙΑ: ΜΑΣ ΣΚΟΤΩΝΟΥΝ ΤΑ ΛΙΠΗ; Ή ΜΗΠΩς…ΜΑΣ ΣΩΖΟΥΝ; ΤΙ ΛΕΕΙ Η ΕΠΙΣΤΗΜΗ;

Η λιποφοβία είναι μια διατροφική τάση που επικράτησε στις εύπορες κοινωνίες για πάνω από μισό αιώνα. Κύρια συνισταμένη αυτής της τάσης, η αποφυγή όλων των λιπαρών ουσιών στην διατροφή. Ήδη από την δεκαετία του ‘90 η λιποφοβία βρίσκεται στο μικροσκόπιο αρκετών ερευνητών οι οποίοι εξετάζουν την εγκυρότητα αυτής της θεωρίας που θέλει τα λίπη ‘δαίμονες’ της υγείας μας.

Πως και πότε ‘δαιμονοποιήθηκε’ το λίπος;

Τα φυσικά, αγνά λίπη, καθαρά και μη επεξεργασμένα, είχαν από καταβολής του κόσμου προεξέχουσα θέση στη διατροφή των ανθρώπων. Ερευνητές επισημαίνουν το γεγονός ότι μέχρι τα μέσα του περασμένου αιώνα οι άνθρωποι θεωρούσαν τα λίπη ως πολύτιμα και απολύτως απαραίτητα για την υγεία στοιχεία της καθημερινής διατροφής. Κάτι το οποίο κυριαρχεί ακόμη στις παραδοσιακές κοινωνίες αντίθετα με τις ‘λιποφοβικές’ μοντέρνες κοινωνίες .

Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα της λιποφιλίας μας δίνει ο Dr. Udo Erasmus στο περίφημο βιβλίο του Fats that Heal Fats that Kill. Ο διάσημος Διατροφολόγος και συγγραφέας αρχίζει το βιβλίο του με την ιστορία μιας ομάδας ναυαγών, Ασιατών πολιτικών προσφύγων οι οποίοι, όταν τους περιμάζεψαν τα διασωστικά, είχαν κρατήσει πάνω τους μόνο μερικά ρούχα και κάποια μικρά δοχεία που ήταν γεμάτα λίπος. Όταν ρωτήθηκαν εξήγησαν ότι θεωρούσαν το λίπος ως το πιο βασικό στοιχείο διατροφής για να επιβιώσουν. ^{(_{Erasmus Udo, 1993, Fats that Heal Fats that Kill, Introduction, p. XXI, Alive Books, Canada, ISBN 0-920470-38-6})}

Η δαιμονοποίηση του λίπους ανιχνεύεται γύρω στα μέσα του περασμένου (20ου) αιώνα, κυρίως στις βιομηχανοποιημένες χώρες. Έναυσμα, η απόφαση της πανίσχυρης Αμερικανικής Καρδιολογικής Εταιρίας να κηρύξει τον πόλεμο εναντίον των κορεσμένων λιπαρών ως υπεύθυνα για τις καρδιοπάθειες. Η απόφαση αυτή στηρίχθηκε, σε μεγάλο βαθμό, στα λανθασμένα συμπεράσματα της έρευνας ενός φυσιολόγου του University of Minnesota in Minneapolis. Δείτε εδώ ένα ολιγόλεπτο βίντεο του American Heart Association που μιλά από μόνο του.

Την ίδια περίοδο, οι μεγάλες βιομηχανίες τροφίμων, έρχονται να αναπληρώσουν το κενό που προκάλεσε ο πόλεμος εναντίον των λιπών, προωθώντας ως δήθεν πιο υγιεινά τα βιομηχανοποιημένα λίπη, τα σπορέλαια, τις μαργαρίνες και άλλα υδρογονωμένα λίπη (γνωστά ως τρανς λιπαρά).

Η λιποφοβία καθορίζει εθνικές πολιτικές και λιποφοβικά πρότυπα

Περνώντας στον 21ο αιώνα βλέπουμε τη λιποφοβία να συνεχίζει να έχει κεντρικό ρόλο στη διαμόρφωση καταναλωτικών συμπεριφορών στις βιομηχανοποιημένες χώρες. Σύμφωνα με άρθρο του Consumer Research Association, με τίτλο Λιποφοβία: μια Διατλαντική Έννοια , από το τέλος της δεκαετίας του 1960 οι κυβερνήσεις καθιέρωσαν πολιτικές με βάση την θεωρία ότι το λίπος είναι κακοποιό στοιχείο για την δημόσια υγεία.

Έτσι το σλόγκαν ‘fat is bad’ (‘το λίπος είναι κακό‘) έγινε ένα από τα πιο διαδεδομένα δόγματα της καθημερινής καταναλωτικής ζωής. Οι  επιχειρήσεις μόδας και προϊόντων ομορφιάς έβαλαν κι αυτές το λιθαράκι τους στην γενίκευση της λιποφοβίας, ιδιαίτερα ανάμεσα στους νέους, προωθώντας ένα λιποφοβικό πρότυπο που οδήγησε σε ανορεκτικές και βουλιμικές διαταραχές

Η απομυθοποίηση της θεωρίας, ‘το λίπος είναι κακό‘

Ήδη από την δεκαετία του ’90 ένας ολοένα αυξανόμενος όγκος έρευνας φαίνεται να μη συμφωνεί με αυτή τη διαρκούσα ‘συλλογική τρέλα’ τα νεαρότερα θύματα της οποίας είναι τα βρέφη που πολύ συχνά τρέφονται με φόρμουλες low-fat. Χαρακτηριστικό αυτής της απομυθοποίησης της θεωρίας του ‘κακού’ λίπους, μια σειρά από τεύχη του περιοδικού TIME με χρονολογική διαφορά αρκετών ετών, όπου βλέπουμε καθαρά την ανατροπή του δόγματος ‘fat is bad’. Ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα η κατάρριψη του μύθου της ‘κακής’ χοληστερόλης.

Πόσο ‘κακή’ είναι η χοληστερόλη; Τι λένε οι έρευνες;

Η θεωρία της ‘κακής χοληστερόλης’ βρίσκεται τα τελευταία χρόνια στο μικροσκόπιο μεγάλου αριθμού ερευνητών. Αναφέρω πιο κάτω μερικά μόνο παραδείγματα.

1. Έρευνα που διήρκεσε 21 χρόνια με 2,000 περίπου άνδρες 42-60 ετών δεν βρήκε σύνδεση χοληστερόλης και αυγών με εγκεφαλικά επεισόδια. Ένα σημαντικό εύρημα: η χοληστερόλη από τις τροφές δεν αυξάνει τον κίνδυνο εγκεφαλικού ούτε και σε άτομα με το γονίδιο APOE4, που υπάρχει περίπου στο 20% του πληθυσμού, και προδιαθέτει σε αυξημένη χοληστερόλη. Σε προηγούμενη έρευνα των ιδίων δεν βρέθηκε σύνδεση της χοληστερόλης από τις τροφές ούτε με στεφανιαία καρδιοπάθεια.
2. Έρευνα (Systematic review) με σύνολο 68,094 ηλικιωμένα άτομα βρήκε αντίστροφη σχέση της λεγόμενης ‘κακής΄ χοληστερόλης LDL με θνησιμότητα στα περισσότερα άτομα άνω των 60 ετών. Σε καμιά από τις έρευνες δεν φάνηκε σχέση μεταξύ LDL-C και θνησιμότητας
3. Ανασκόπηση πληθώρας ερευνών από ομάδα διερευνητών δημοσιογράφων, που δημοσιεύτηκε στο περιοδικό Pharmaceutical Journal (Clinical Pharmacist) του Royal Pharmaceutical Society, βρήκε ότι τόσο οι φαρμακευτικές όσο και οι διατροφικές παρεμβάσεις για μείωση της κακής (LDL) ή/και αύξηση της ‘καλής’ HDL δεν μείωσαν την εμφάνιση καρδιοπάθειας αλλά ούτε και της θνησιμότητας, ιδιαίτερα σε άτομα άνω των 75 ετών

Η αλήθεια για τη χοληστερόλη

Η χοληστερόλη είναι μια πολύτιμη ουσία για τον ανθρώπινο οργανισμό, χωρίς την οποία δεν υπάρχει ζωή. Ο ρόλος της χοληστερόλης μέσα στο ανθρώπινο σώμα είναι πολύπτυχος και πολυεπίπεδος. Μεταξύ άλλων, είναι η ‘μητέρα’ των ορμονών μας στηρίζει τις μεμβράνες των κυττάρων, την μυελίνη των νεύρων του εγκεφάλου, του νωτιαίου μυελού και του περιφερικού νευρικού συστήματος και λειτουργεί ως πρόδρομος για την παραγωγή της χολής. Έρευνες έχουν συνδέσει την πολύ χαμηλή χοληστερόλη με ορμονικούς καρκίνους, ψυχοκινητικές καθυστερήσεις, εγκεφαλικές δυσπλασίες, καταρράκτη, αυτισμό και άλλες συμπεριφορικές διαταραχές.

Το φυσικό ζωικό βούτυρο και το πολύτιμο βουτυρικό οξύ

Το αγνό ζωικό βούτυρο, που το παίρνουμε από ζώα που τρώνε χορτάρι (grass-fed), είναι η πλουσιότερη πηγή βουτυρικού οξέος, ένα πολύτιμο στοιχείο για τον ανθρώπινο οργανισμό. Το βουτυρικό οξύ, το οποίο παράγεται και στα έντερα μας από καλές διατροφικές ίνες, αποτρέπει την ανάπτυξη κακών βακτηρίων στα έντερα και βοηθά στη θεραπεία χρόνιων εντερικών διαταραχών όπως το Σύνδρομο Ευερέθιστου Εντέρου. Ανεπάρκεια βουτυρικού οξέος εξασθενίζει την μνήμη και αυξάνει τις φλεγμονές στον εγκέφαλο οδηγώντας σε νευροεκφυλιστικές ασθένειες.

Σχετικά με το αγνό ζωικό βούτυρο δείτε πιο κάτω τι λένε οι έρευνες.

1. Συστηματική Ανασκόπηση με σύνολο 600,000 άτομα βρήκε λίγη μέχρι καθόλου σχέση του βουτύρου τόσο με χρόνιες ασθένειες όσο και με τη γενική θνησιμότητα. Ούτε με καρδιοπάθειες συσχετίστηκε το βούτυρο, ενώ φάνηκε προστατευτική δράση του βουτύρου από τον Διαβήτη ΙΙ. Η κατανάλωση βουτύρου ήταν μεταξύ 1/3 κουταλιάς στις σούπας μέχρι 3.2 κουταλιές στις σούπας καθημερινά.
2. Ερευνητές βρήκαν ότι το βουτυρικό οξύ έχει αντιφλεγμονώδη δράση στον εγκέφαλο αποτρέποντας νευροεκφυλιστικές ασθένειες, όπως Parkinson’s και Alzheimer’s. Επίσης ρυθμίζει την οξύτητα (pH) του εντέρου δημιουργώντας δυσμενές περιβάλλον για τα κακά βακτήρια και ευνοϊκό για τα καλά. Βοηθά στην επούλωση του εντέρου, και την θεραπεία του Συνδρόμου Ευερέθιστου Εντέρου
3. Ανασκόπηση πολλών ερευνών με χιλιάδες συμμετέχοντες βρήκε επιδείνωση της υγείας της καρδιάς με την αντικατάσταση του βουτύρου με σπορέλαια ψηλά σε λινολεϊκό οξύ. Σύμφωνα με τους ερευνητές τα σπορέλαια μείωσαν μεν την χοληστερόλη όμως αυτή η μείωση αύξησε τον κίνδυνο θανάτου. Τα σπορέλαια αυτά περιλαμβάνουν, μεταξύ άλλων, το καλαμποκέλαιο, το σογιέλαιο, το ηλιέλαιο και το cottonseed oil. Οι ερευνητές διαπίστωσαν ότι RCTs (Randomised Controlled Trials), που θεωρούνται το Gold Standard για την ιατρική έρευνα, δεν έδειξαν ποτέ ότι αυτές οι διαιτητικές παρεμβάσεις με βάση το λινολεϊκό οξύ μειώνουν τον κίνδυνο καρδιακών προσβολών ή θανάτων. Παράδειγμα, η μεγαλύτερη από αυτές τις RCTs, η Minnesota Coronary Experiment, που έγινε από ερευνητές του University of Minnesota με 9,423 ασθενείς σε επτά κρατικά νοσοκομεία έδειξαν ότι η αντικατάσταση του βουτύρου και άλλων κορεσμένων λιπαρών στη διατροφή με καλαμποκέλαιο μείωσε μεν την χοληστερόλη αλλά δεν έκανε καμιά διαφορά στα εμφράγματα, στους θανάτους από εμφράγματα και γενικά σε όλους του θανάτους

Τα βιομηχανοποιημένα σπορέλαια και υδρογονωμένα λίπη (τρανς λιπαρά)

Αντίθετα με τα φυσικά λίπη ένας όγκος έρευνας δακτυλοδείχνει τους κινδύνους στην υγεία από βιομηχανοποιημένα σπορέλαια και μαργαρίνες. Ακόμα και ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας καλεί τις κυβερνήσεις όλου του κόσμου να τα απαγορεύσουν το αργότερο μέχρι το 2023 Δείτε στο link εδώ το σχετικό βίντεο του ΠΟΥ.

Σημ. Υπάρχουν καλές βιολογικές μαργαρίνες που γίνονται με φυσικά φυτικά λίπη και δεν περιέχουν υδρογονωμένα λίπη (trans fats), χρωστικές, αρώματα & συντηρητικά.

Δείτε πιο κάτω μερικά παραδείγματα από τις έρευνες για τα βιομηχανοποιημένα λίπη που δυστυχώς ευρίσκονται παντού, σε πολλά αρτοποιήματα (ψωμιά, φραντζολάκια, πίττες), σε λάδια εμπορίου, σε έτοιμα φαγητά, κονσέρβες, και πολλά άλλα. Δυστυχώς πολλά εστιατόρια τα χρησιμοποιούν συστηματικά.

1. Έρευνα σταθμός στην ιστορία της ιατρικής βρήκε επιστημονικά λανθασμένη τη θεωρία για τη σχέση κορεσμένων λιπαρών και στεφανιαίας νόσου της καρδιάς. Σύμφωνα με την έρευνα τα κορεσμένα λίπη δεν κλείνουν τις αρτηρίες, ενώ η στεφανιαία νόσος είναι αποτέλεσμα χρόνιας φλεγμονής που αντιμετωπίζεται με σωστή διατροφή. Οι ερευνητές τονίζουν την ανάγκη ριζικής μεταστροφής (paradigm shift) της λανθασμένης και ατεκμηρίωτης θεωρίας που δαιμονοποιεί τα κορεσμένα λίπη.
2. Έρευνα σε άτομα ηλικίας 55-75 ετών βρήκε ότι το πρόγευμα με ψηλά καλής ποιότητας λιπαρά και χαμηλούς υδατάνθρακες μπορεί να μειώσει τον κίνδυνο μεταβολικών διαταραχών (διαταραχές στην ινσουλίνη, χοληστερόλη, πίεση αίματος, τριγλυκερίδια, κλπ) οι οποίες οδηγούν σε παχυσαρκία, καρδιοπάθειες, διαβήτη, οστεοπόρωση, Alzheimer’s, καρκίνο, και πολλές άλλες ασθένειες.
3. Μετα-ανάλυση επιδημιολογικών ερευνών με σύνολο 347,747 συμμετεχόντων βρήκε ότι τα κορεσμένα λίπη δεν συνδέονται με αυξημένο κίνδυνο καρδιοπάθειας και εγκεφαλικών
4. Ερευνητές βρήκαν ότι άνδρες μέσης ηλικίας που έτρωγαν ένα αυγό την ημέρα είχαν χαμηλότερο κίνδυνο να αναπτύξουν Διαβήτη 2. Σε νέα έρευνα των ιδίων βρήκαν τι κρύβεται πίσω από την θετική σχέση των αυγών με τον Διαβήτη 2. Συγκεκριμένα η έρευνα έδειξε ότι το αυγό εμπλουτίζει το αίμα με κάποιες ουσίες που έχουν συνδεθεί με την προστασία από Διαβήτη 2. Επίσης βρήκαν ότι τα αυγά μειώνουν τα επίπεδα κάποιων άλλων ουσιών, όπως είναι το αμινοξύ ΤΥΡΟΣΙΝΗ (tyrosine) που αυξάνει το κίνδυνο εμφάνισης διαβήτη τύπου 2.

Οι κίνδυνοι στην υγεία μας από την λιποφοβία

Προφανώς, η συστηματική αποφυγή του λίπους κρύβει πολλούς κινδύνους για την υγεία. Ερευνητές έχουν συνδέσει το μειωμένο λίπος στην διατροφή με παχυσαρκία, οστεοπόρωση, παραμορφώσεις σκελετού, κατάθλιψη, ορμονικές διαταραχές, εξασθένηση των λειτουργιών του εγκεφάλου κ.ά. Επιπλέον, κίνδυνοι υπάρχουν και από τις διάφορες ουσίες που προστίθενται πολύ συχνά στα low-fat για να γίνουν κανονικά φαγητά με ανεκτή γεύση και συνοχή μετά την αφαίρεση του λίπους π.χ ζελατίνη στο γιαούρτι, βιομηχανοποιημένα άμυλα, και άλλες χημικές ουσίες .

Διατροφή χωρίς λίπη οδηγεί σε ανεπάρκεια λιποδιαλυτών βιταμινών

Ένα σημαντικό πρόβλημα με την αποφυγή του λίπους είναι η μη απορρόφηση των λιποδιαλυτών βιταμινών (Α,Δ,Ε,Κ) καθώς και σημαντικών λιποδιαλυτών αντιοξειδωτικών στοιχείων. Οι βιταμίνες Α,Δ,Ε,Κ και τα αντιοξειδωτικά στοιχεία Resveratrol, astaxanthin Coenzyme Q10, Lutein, Lycopene, B-Carotene, Cryptoxanthin, χρειάζονται απαραίτητα λίπος στο φαγητό για να απορροφηθούν σωστά. Ανεπάρκεια αυτών των βιταμινών έχει συνδεθεί με διάφορα προβλήματα υγείας όπως:

• Βιτ. Α: Ξηροφθαλμία, στραβά δόντια, αδύνατο σκελετό, οστεοπόρωση
• Βιτ. Δ: Εύθραυστα οστά, οστεοπόρωση, παραμόρφωση σκελετού, αδύνατο ανοσοποιητικό, χρόνιες ασθένειες
• Βιτ. Ε: Μυϊκή αδυναμία, ευπάθεια στις λοιμώξεις, καρδιοπάθεια
• Βιτ. Κ (Κ1,Κ2): Αρτηριοσκλήρυνση, καρδιοπάθεια, κιρσοί, οστεοπόρωση, καρκίνος, μειωμένη λειτουργία εγκεφάλου
• Αντιοξειδωτικά

Κίνδυνοι από την έλλειψη λίπους στη διατροφή των παιδιών

Σε άρθρο του που δημοσιεύτηκε στο περιοδικό Advances in Pediatrics, o Dr. Richard Kelly, παιδίατρος και Professor στο Johns Hopkins University, εφιστά την προσοχή στους κινδύνους που ελλοχεύουν από τον δημοφιλή πόλεμο εναντίον της χοληστερόλης, ιδιαίτερα στην προγεννητική και μεταγεννητική ανάπτυξη των παιδιών

Σύμφωνα με άλλη έρευνα κάποιες από τις φόρμουλες που δίνονται στα νεογέννητα περιέχουν μόνο 1 ή 2mg χοληστερόλης ανά 100g, σε αντίθεση με σχεδόν 14γρ που έχει το μητρικό γάλα. Οι ερευνητές επισημαίνουν τους κινδύνους από την έλλειψη λίπους στην διατροφή των νεογνών. Το λίπος είναι απαραίτητο για την ανάπτυξη του κεντρικού και περιφερικού νευρικού συστήματος, το σχηματισμό της χολής και την παραγωγή των ορμονών. Ανεπάρκεια του λίπους οδηγεί σε εγκεφαλικές δυσμορφίες, καρδιακή ανεπάρκεια, επινεφριδιακή ανεπάρκεια, ηπατική δυσλειτουργία, δυσπλασίες των άκρων και προβλήματα στα χαρακτηριστικά φύλου στα αρσενικά παιδιά.

Είναι μήπως η ώρα για ένα νέο μοντέλο διατροφής;

Είναι άραγε έτοιμη η επιστημονική κοινότητα του 21ου αιώνα να αναγνωρίσει τη αποτυχία της θεωρίας που στήριξε τη λιποφοβία για δεκαετίες;

Όπως αναφέρει ο ιστορικός και φιλόσοφος της επιστημολογίας Thomas Kuhn (1922-1996), για να γίνει δεκτή μια θεωρία σαν πρότυπο, πρέπει να αποδειχθεί καλύτερη από άλλες που την ανταγωνίζονται. Η εμφάνιση μιας νέας θεωρίας πραγματοποιείται από την συνεχή αποτυχία της υφιστάμενης θεωρίας να λύσει τα αινίγματα σωστά, λόγω αποκλίσεων μεταξύ θεωρίας και πραγματικών γεγονότων .